Može li bečki model biti rješenje za krizu stanovanja u Crnoj Gori?

Bečki model socijalnog stanovanja mogao bi uskoro biti primjenljiv u Crnoj Gori. On predviđa da se osnuje državni stambeni fond koji se finansira iz dijela budžeta, posebnog doprinosa zaposlenih od jedan odsto zarade, kao i od kirija koje plaćaju korisnici, u prosječnom iznosu deset odsto zarade, pišu Vijesti.

Foto: Pexel

Članovi radne grupe za izradu novog zakona o socijalnom stanovanju boravili su proteklih dana u Beču gdje su se upoznali sa radom ovog fonda (Multizentrum Wiener Wohnen – Centralne institucije za upravljanje javnim stanovanjem u Beču), kako bi vidjeli kako on funkcioniše i na koji način bi mogao biti primjenljiv u Crnoj Gori.

Član radne grupe ispred Socijalnog savjeta i Unije slobodnih sindikata Miodrag Bujišić, koji je i magistar građevinskih nauka i doktorand iz oblasti geotehnike na Univerzitetu Crne Gore, kazao je “Vijestima” da su tokom posjete uočili povoljnosti i prednosti socijalnog stanovanja u gradu Beču, kao i određene izazove i načine njihovog rješavanja.

“U okviru dvodnevne posjete bio sam u prilici da prisustvujem prezentacijama upriličenim od predstavnika Komore radnika, vodećih sindikalnih predstavnika, kao i predstavnika grada Beča, odnosno ‘Multizentrum Wiener Wohnen’. Takođe, delegacija je posjetila objekte izgrađene u sklopu programa socijalnog stanovanja kako bi se na licu mjesta stekao neposredan uvid u praktično funkcionisanje ovog modela i njegovu društvenu vrijednost. Suština “bečkog modela” zasniva se na izgradnji stanova u državnom vlasništvu, koji se daju na korišćenje građanima uz mjesečnu zakupninu koja svojim iznosom omogućava građanima da razvijaju kvalitet života dostojan čovjeku u 21. vijeku. Mjesečnim zakupninama konstantno se prihoduju sredstva stambenog fonda, što ga čini održivim, pa je kao takav, ‘bečki model’ vjerovatno najstariji i najnapredniji u Evropi”, kazao je Bujišić.

Fond se finansira i od posebnog doprinosa od jedan odsto bruto zarade svih zaposlenih, na teret zaposlenih i poslodavca, kao i iz zakupa izdatih poslovnih prostora u izgrađenih zgradama u državnom vlasništvu.

“U slučaju da Crna Gora pristupi rješavanju stambenih pitanja građana primjenom Bečkog modela stanovanja, osim navedenih izvora finansiranja gradnje državnih stanova, određena sredstava mogli bi da dobijemo bespovratno ili kroz izuzetno povoljne kredite preko Evropske investicione banke (EIB) imajući u vidu da Evropska komisija promoviše ovaj vid rješavanja stambene politike na nivou članica EU. U pogledu udjela mjesečnih troškova domaćinstva koja se izdvajaju za kiriju, Beč je daleko najnapredniji od svih evropskih gradova (najmanja izdvajanja procentualno u odnosu na zaradu). Interesantan je podatak da je prosječna mjesečna zakupnina stanova sa prosječnom kvadraturom za četvoročlanu porodicu od 70 do 80 kvadrata na nivou jedne osmine do jedne desetine prosječne neto zarade. Takođe, oko 75% stanovnika Beča može da konkuriše za program socijalnog stanovanja”, kazao je Bujišić.

Prema podacima Monstata, u Crnoj Gori ima 270 hiljada zaposlenih dok je prosječna bruto zarada 1.210 eura. Izdvajanjem jedan odsto bruto zarade od 12,1 eura, godišnje bi se dobila suma za razvoj fonda od 39 miliona eura. Kirija za stan od 70 do 80 kvadrata u visini jedne osmine prosječne neto zarade iznosila bi 127 eura, a od jedne desetine 101 euro.

Bujišić navodi da zgrade koje se grade kroz program socijalnog stanovanja u Beču zadovoljavaju osnovne parametre (arhitetkonske, građevinske, ekonomske, socijalne, klimatske…) sa akcentom na kvalitet sadržajnosti stambenog kompleksa i udobnosti korišćenja prostorija.

“Imajući u vidu broj stanovnika naše države, mišljenja sam da bi se bečki model socijalnog stanovanja mogao u svim svojim suštinskim djelovima primijeniti u Crnoj Gori, sa određenim korekcijama koje bi bile posljedica specifičnosti veličine naše države, kako u pogledu teritorije tako i broja stanovnika. Upravo ovi parametri koje sam pomenuo mogli bi olakšati i učiniti racionalnijim sprovođenje programa ovog tipa, pri čemu je neophodno osnivanje Nacionalnog stambenog fonda koji bi se isključivo bavio pitanjima vezanim za izgradnju i održavanje stanova u državnom vlasništvu, bez mogućnosti prodaje, odnosno privatizovanja istih”, kazao je Bujišić.

On navodi da u Crnoj Gori veliki broj građana trenutno ne može da konkuriše za stambene kredite, a i oni koji mogu najčešće moraju izdvojiti i preko 50 odsto mjesečne zarade za ratu.

“Ovo direktno utiče na kvalitet života, jer je usljed ogromnog kreditnog opterećenja, građanin osuđen na puko preživljavanje bez mogućnosti poboljšanja kvaliteta života i u svim drugim aspektima osim finansijskog. Ovaj model stanovanja se prepoznaje kao jedini način rješavanja stambenog pitanja građana u uslovima nepredvidljivih tržišnih uslova i rasta cijena nekretnina i kirija. Izgradnjom stanova u državnom vlasništvu neupitni bi bili benefiti za privredu, razvoj preduzetništva i jačanje privatno-javnog partnerstva. Pokretanje ovog kapitalnog projekta državne stanogradnje pokrenuo bi novi investicioni ciklus kroz angažovanje građevinskih firmi, promet građevinskog materijala, otvaranje radnih mjesta…”, smatra Bujišić.

Po uzoru na “bečki model”, izgradnja stanova u državnom vlasništvu bila bi zastupljena u svim djelovima države, što bi za posljedicu imalo i ravnomjerniji razvoj, odnosno prestanak trenutne centralizacije stanovništva i migracije građana naročito iz sjevernih opština.

“U konačnom, dugoročno gledano, gradnja stanova u državnom vlasništvu omogućila bi da zakupnina po povoljnijim uslovima nije privilegija pojedinaca i manjeg broja građana, već mogućnost za sve građane kao i generacije kojima treba da ostavimo ljepšu i uređeniju sredinu za život. U Crnoj Gori prema posljednjim relevantnim podacima ima oko 170.000 praznih stanova. Nasuprot tome, ogroman je broj stanovnika prinuđenih da žive kao podstanari, i to najčešće u stanovima koji kvadraturom i sadržajima ne odgovaraju realnim potrebama domaćinstva”, kazao je Bujišić.

On kroz ovakav program vidi i rješenje za veliki broj podstanara.

“Rast zarada nije ispratio rast cijena životnih troškova, pa bih rekao da standard građana nije porastao. Podstanari su u još nezavidnijem položaju ako znamo da je rast cijena stanarina porastao i nekoliko puta, pri čemu platežna moć crnogorskog građanina ne može da isprati finansijske mogućnosti stranih državljana čiji je broj višestruko porastao. Rješavanje problema podstanara upravo vidim u izgradnji stanova u državnom vlasništvu, koji će se ustupiti na korišćenje uz prihvatljiv zakup svojim građanima, pri čemu bi korisnik usluga imao doživotno zakupničko pravo. Od mjesečne zakupnine punila bi se kasa nacionalnog fonda i mogla bi se planirati dalja izgradnja državnih stanova. Ovakav način stanogradnje, imao bi uticaj i na smanjenje kirija u stanovima u privatnom vlasništvu”, naveo je Bujišić.

EIB daje povoljne kredite, jeftiniji model od Veljeg brda

Evropska komisija je objavila prvi evropski plan za pristupačno stanovanje koji je sličan bečkom modelu. Plan predviđa i da Evropska investiciona banka u narednim godinama investira 10 milijardi eura, a cilj je izgraditi ili renovirati milion i po stanova.

“Zato je ovo pravi trenutak da Crna Gora pokrene kapitalni projekat gradnje stanova u državnom vlasništvu, koji bi bili rentirani građanima po pristupačnoj i održivoj zakupnini. Projekat bi omogućio građanima da trajno riješe stambeno pitanje svoje porodice bez kreditnog zaduživanja kod banaka, što bi doprinijelo očuvanju kvaliteta njihovog života”, naveli su iz USS-a.

Ova sindikalna organizacija uradila je analizu i poređenje bečkog modela i projekta Velje brdo.

Ukazali su da je planom predviđeno da se samo za infrastrukturu na Veljem brdu uloži 600 miliona eura, kao i da bi se samo za tu sumu moglo izgraditi 10 hiljada stanova kroz program sličan bečkom modelu.

Rata za kredit stan na Veljem brdu je najavljena u iznosu od 290 eura, pa bi trošak za 20 godina iznosio 69.600 eura, a uz ostale ukupan trošak bi bio 75.960 eura. Dok bi kroz bečki model korisnik imao trošak kirije od 100 eura, ili za 20 godina 24.000 eura.