Zašto je ovaj grad dugovječan, zašto su mu Budvani privrženi, zašto je to najposjećenije ljetovalište na Crnogorskom primorju? Priroda je ovaj kraj bogato darovala ljepotom i pogodnim uslovima za život ljudi: tako je bilo od vajkada, tako je danas, tako će biti i u budućnosti. Smenjivale su se ovdje i ukrštale generacije žitelja: Iliri, Feničani, Grci, Rimljani i drugi – sve dok nije u srednjem vijeku preovladao slovenski živalj.

Zato na ovom prostoru imamo brojna nalazišta materijalnih kultura više naroda, a to bogatstvo i raznolikost, zajedno sa ljepotama pejsaža i blagom klimom daje ovom krajoliku mediteranska obilježja i svrstava ga među nastarije urbane cjeline na Jadranu. Svejedočanstva tog antičkog trajanja Budve nalazimo u pisanim izvorima grčkih i rimskih pisaca počev od Sofokla, koji je određuje kao ”grad Ilirije”; Plinija Starijeg, koji tvrdi da je to grad ”rimskih građana”, do Stefana Vizantijca i drugih, koji njeno osnivanje povezuje sa Kadmom, osnivačem Tebe – znamenitim likom grčke mitologije.

Da, Budva je prisutna u tim starim djelima Grka i Rimljana, ali tek sa otkrićem Budvanske nekropole 1937. g. saznanja o antičkoj istoriji grada dobijaju naučne dokaze, jer pronađeni brojni predmeti zlatnog nakita, keramike, stakla, kamena i metala, koje posjetilac Budve može i treba da vidi u Arheološkom muzeju u Starome gradu, sjaje ljepotom formi, čudesnim umjetničkim i zanatskim umjećem starih majstora, svjedoče o životu njenih građana, o trgovačkim i drugim vezama sa antičkim svjetom.

Srednji vijek donio je Budvi burne promjene: raspadom Rimskog carstva 395 g. i crkvenim raskolom 1054. g. Budva se našla na graničnoj liniji podjela zapadnog i istočnog carstva – na razmeđi katoličkog Rima i vizantijskog pravoslavnog Carigrada.

Koji su to najvažniji datumi i događaji iz tog perioda njene istorije? Saraceni je 841.g. ruše i pustoše najezdom sa mora; zatim Vizantija dugo upravlja njome; jedno vrijeme je u sastavu Dukljanske države, zatim, krajem dvanaestog vijeka nastupa period kada Budvom vladaju srpski vladari iz loze Nemanjića. Za to vrijeme, oko dva vijeka, dostiže znatan ekonomski razvoj: postaje izvozna luka, trgovište solju, ima svoju flotu, manje brodogradilište, novac, dobija Statut sa razvijenom gradskom samoupravom. Poslije propasti srpske države nastupa nestabilan period u njenoj istoriji – smjenjuju se feudalni gospodari Budve: Balšići, Crnojevići, Sandal Hranić, Stevan Lazarević, Đurađ Branković, da bi 1442. g. Mletačka republika zagospodarila i više od tri vijeka – sve do njene propasti 1797. g. – vladala.

Zajedno sa izdvojenom opštinom (komunitad) Paštrovićima – za sve to vrijeme važila je za važan odbrambeni bastion zaštite mletačkih posjeda na Južnom Jadranu, štićeći, naročito Boku, od turskih osvajanja. Tada je često i stradala, naročito od Turaka 1571.g. i od zemljotresa 1667.g. U novijoj istoriji Budve smenjivala se vlast voljom velikih sila i na taj način sprečavalo povezivanje sa njenim zaleđem – Crnom Gorom. Austrija prvi put vlada Budvom 1797 – 1806; Rusko-crnogorska uprava u Budvi traje 1806-1807, da bi Napoleonovim pobjedama potpala pod francusku vlast koja je trajala 1807-1813.g. Nakon toga Budvom i Bokom Kotorskom – više od sto godina vlada Austro-ugarska monarhija.

Za to vrijeme grad sa okolinom je bio ekonomski zaostao, društveni i kulturno život je bio nerazvijen, emigracija stanovništva velika, u pečalbu se išlo najviše u Ameriku, Rusiju i Tursku. Prvi svjetski rat, u kojem se na strani savezničke – crnogorske i srpske vojske borilo više od hiljadu boraca iz ovoga kraja, donio je oslobođenje od viševjekovne strane vladavine. Jedinice Srpske vojske oslobodile su Budvu 8. novembra 1918. g.



U Kraljevini Jugoslaviji Budva je zajedno sa Bokom Kotorskom ulazila u sastav Zetske banovine, čije je sjedište bilo na Cetinju. U periodu između dva rata počinje razvoj turizma, koji postepeno postaje osnovna privredna grana razvoja ovoga kraja. Od značaja je bilo otvaranje puta Cetinje – Budva 1931. g. kojim je Budva povezana sa zaleđem. Izgradnja dvorca kraljevske porodice Karađorđević u Miločeru, kod Svetog Stefana 1935. godine doprinjela je da se međunarodnoj i domaćoj javnosti otkriju sve čari pješčanih plaža, sunčanog podneblja, plavog i čistog mora, gostoprimnost budvanskih i paštrovskih domaćina.

To je podstaklo i izgradnju 1939. prvog modernog hotela ”Avala”u Budvi, hotela Lučice kod Petrovca i razvoja domaćeg turističkog smještaja. Drugi svjetski rat donio je mnogo patnje, stradanja i žrtava narodu ovoga kraja. Italijanska vojska okupirala je Budvu i njeno područje 17. aprila 1941. A poslije kapitulacije Italije, septembra 1943. ovaj kraj je okupirala Njemačka vojska.

Slobodoljubivi narod ovog kraja nije se mirio sa okupacijom. U Trinaestojulskom ustanku 1941. g. crnogorski narod je ustao u borbu protiv fašizma kojom je rukovodila Komunistička partija Jugoslavije, na čelu sa Titom. U toj borbi učestvovali su mnogi borci iz ovoga kraja, a više od dvije stotine je dalo život za slobodu. Prva Bokeška brigada NOR-a – 22.novembra 1944.g. oslobodila je Budvu od fašističkih okupatora.

O autoru



Miroslav Luketić

Miroslav Luketić je rođen u Budvi 3. avgusta 1927. godine. Završio je vojnu akademiju i filozofski fakultet. Bio je viši naučni savjetnik i publicista. Učesnik NOR-a. Autor više knjiga i priloga u periodici. Bavio se proučavanjem crnogorske istorije i istraživao prošlost Budve i Paštrovića. Dobitnik Novembarske nagrade grada Budve i više drugih priznanja.

Preminuo je 18. juna 2022. godine.


Izvor: Turistička organizacija Budve