Foto: Beta/Branislav Božić

Ovim datumom zapravo se obilježavalo Drugo zasijedanje AVNOJ-a u Jajcu u BiH 1943. godine, kada je, pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije, doneta odluka o formiranju države federalnog ustrojstva, Jugoslavije, kao i ustavotvorne skupštine dve godine kasnije, kada joj je dat naziv Federativna Narodna Republika Jugloslavija (FNRJ).

Na čuvenom Drugom zasijedanju AVNOJ-a prije godine bila su prisutna 142 delegata, a predsjedavao je predratni predsjednik skupštine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca doktor Ivan Ribar.

AVNOJ je tada konstituisan kao zakonodavno i izvršno predstavničko telo Jugoslavije dok je kao najviši izvršni i organ narodne vlasti konstituisan Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), koji je imao sva obilježja narodne revolucionarne vlade.

Poništene su sve odluke i obaveze koje je donijela dotadašnja vlada i ona je, zajedno sa Petrom II Karađorđevićem, prognana iz zemlje.

Tada su slovenački i hrvatski delegati u Jajcu nastupali kao predstavnici posebnih država, a Slovenija je imala posebne zahtjeve oko granica i jezika.

Srbija nije imala svoju delegaciju, već su po jedinicama nasumično prikupljeni srpski borici, i oni, po mišljneju istoričara, nisu imali neke posebne zahtjeve.

Kao posebna odluka AVNOJ-a Josipu Brozu Titu dodijeljena je titula „maršal Jugoslavije“, na osnovu predloga koji je postavila slovenačka delegacija.


Nakon završetka rata – od 1945. godine, taj datum je proslavljan kao Dan Republike i bio je jedan od najvećih državnih praznika u nekadašnjoj SFRJ, koji je svečano obilježavan širom zemlje.

Na ovaj dan su se pjevali hvalospjevi Titu , u domovima kulture su se održavale priredbe, a đaci prvaci su postajali pioniri. Poslednja generacija pionira rođena je 1982. godine. Mnogima je, ipak, prva asocijacija na ovaj praznik, rano ustajanje i odlazak na svinjokolj. Zbog opšte euforije koja je pratila ovaj dan, slavili su ga i oni koji nisu bili veliki ljubitelji Tita i socijalizma.

Zanimljivost vezana za ovaj praznik je da je nastavio da se praznuje i nakon raspada SFRJ.

Posle raspada SFRJ Dan republike je prestao da se obilježava u skoro svim nekadašnjim republikama, a od kraja devedesetih je proslavljan samo u Srbiji, sve do njegovog zvaničnog ukidanja, 14. novembra 2002. godine, odlukom Savezne skupštine Savezne Republike Jugoslavije.

Praznik se proslavljao sa istim značenjem sve do 1997. godine, kada je usled javnih kritika da se godinama unazad obilježava praznik države koja više ne postoji preimenovan u sećanje na 29. novembar 1945., dan kada je Jugoslavija formalno prestala da bude monarhija i postala republika.

Ovaj datum je poslednji put bio neradan 2001. godine.