Foto: Nikola Todorović

Na svečanom otvaranju predsjednica Savjeta Narodne biblioteke Budve, profesorica Marija Majkić istakla je da je Festival zasnovan na precizno uređenoj koncepciji, sa uzvišenom misijom borbe za očuvanje ćiriličnog pisma, to jest za ravnopravnost pisama u Crnoj Gori. Kako je kazala, manifestacija je naišla na široku podršku kulturne javnosti i za kratko vrijeme postala moderan kulturni medij prema kome se upravljaju drugi projekti iz kulture.


Foto: Nikola Todorović

„Naoko je paradoksalno da program „Ćirilicom“ koji se zalaže za tradicionalne vrijednosti bude prepoznat po modernosti, a upravo se to dogodilo. „Ćirilicom“ se bavi osnovama nacionalne kulture, onim na čemu smo zasnovani i opstali kao narod, a ćirilično pismo je bilo i ostalo najtvrđa i najjača spona sa našim korijenom, sa suštinom našeg narodnog bića. Otud naše interesovanje seže do osnivača Budve, Kadma i Harmonije koji su nam donijeli feničansko pismo, do Vizantije, i sve do danas kad mi raspravljamo o kulturnim modelima kao formulama za pomirenje. Zato ovogodišnji program Festivala „Ćirilicom“ ne počinje slučajno prikazima knjige Miraša Tomovića „Vizantijski vasilevsi“. Danas nakon cijele jedne godine posvećenog, predanog i iscrpnog rada na organizaciji Fesitvala, sa osjećanjem ponosa, pozivamo sve vas da se prepustite našim pjesničkim, pozorišnim, književnim, likovnim i muzičkim programima. Dobro ste došli na budvanski trg od ćirilice“, kazala je Majkić.

Festival je svečano otvorio predsjednik Skupštine opštine Budva, Nikola Jovanović koji je pozdravio sve prisutne i organizatorima poželio uspješan festival.

„Ovo je sedmi po redu Festival „Ćirilicom“ koji za Budvu ima veoma važan značaj, ove godine posebno iz razloga što smo finalisti za dobijanje titule Evropske prijestonice kulture i upravo je ćirilica ono što možemo da ponudimo Evropi i svijetu i ono što nas na najbolji način definiše. Iako je zadnjih decenija bilo loših pokušaja da se ćirilica stavi u zapećak, da se učini neravnopravnom i možda i stavi u zaborav, ovaj festival i svi događaji sličnog tipa su oživjeli ćirilicu i učinili je modernom. Danas je moderno i danas je prihvatljivo pisati ćirilicom, prije svega misliti slobodno i razmišljati svojom glavom. Meni je veliko zadovoljstvo što će se ovogodišnjim programima obilježiti dva veoma značajna događaja, a to su prije svega 200 godina od rođenja Visariona LJubiše 5. septembra i posjeta Nobelovke Olge Tokarčuk, koja je posvećena Evropskoj prijestonici kulture. Ova dva događaja najbolje svjedoče o renomiranosti Festivala koji zauzima mjesto koje je veoma važno u turističkoj ponudi grada, ali i među svim festivalima koji se organizuju u Crnoj Gori“, kazao je Jovanović.


Foto: Nikola Todorović

Glavni i odgovorni urednik Festivala „Ćirilicom“ i predsjednik Udruženja izdavača i knjižara Crne Gore, Radomir Uljarević u svom obraćanju rekao je da je čuo da su na norveške planine stigli i nikšićki bajkeri, a da je istovremeno na njegovom stolu stajala otvorena knjiga o kraju puta koja se bavi sinhronicitetom pojava kao najuvjerljivijim dokazom o postojanju Boga. Riječ je, kako je pojasnio, o knjizi velike svjetske spisateljice Olge Tokarčuk, koja je gošća sedmog izdanja Festivala i dobitnica nagrade „Književni plamen“ Nove Knjige, koja će joj biti uručena upravo u Budvi.

„Ta esejistička knjiga „Blagi pripovjedač“ počinje pričom o onom putniku koji se uputio na kraj puta i došavši do samog kraja kroz zavjesu je kao u pozorištu progledao na drugu stranu, štaviše i provukao svoj putnički štap, i sada on zadivljeno gleda tako nevjerovatne, očaravajuće prizore, zaslljepljujuće ljepote za kakve nije mogao pretpostaviti da postoje sve dok je bio zarobljen u svom ranijem svijetu u prethodnom životu. Kao što ni novorođenče dok je još u majčinoj utrobi ne može ni da zamisli kako izgleda drugi svijet, došavši k nama ne može se nagledati ovoga svijeta i njegove zasljepljujuće ljepote. I svi mi kao da žudimo da progledamo na drugu stranu, da nestrpljivu radoznalost koja nas tjera na put zadovoljimo i da provjerimo i ugledamo nevidljivo, jer vidljivo je „samo omot oko nevidljivog“, rekao bi Ava Justin, tek ona zavjesa na pozornici. A šta je umjetnost ako nije čežnja da ugledamo nevidljivi svijet i zavjese ove pozornice se dižu da nam otvore taj pogled, samo što mi moramo biti spremni da se susretnemo sa fantazijama koje je našao bezimeni putnik i da uživamo u njima. A tamo iza zavjese čeka nas azbučna istina, ćirilično pismo, ona istina koju su ravnoapostolni Ćirilo i Metodije povjerili nama na čuvanje. Svi programi koje mi već sedmu godinu zaredom ovdje proiznosimo pred publiku žele da, makar samo na trenutak, preusmjere našu pažnju na nešto tako važno, tako zadivljujuće, očaravajuće, što se vidi tamo iza zavjese koja je na kraju puta, na kraju jednog i na početku drugog svijeta, tamo kamo su se zaputili i ovi nikšićki bajkeri“, kazao je Uljarević.


Foto: Nikola Todorović

Na ceremoniju svečanog otvaranja nadovezao se koncert vizantijskog dueta u sastavu Verica Ožegović (vodeći melodijski glas) i Milica Aleksić (prateći glas – ison). Na repertoaru su bile dvije kompozicije koje datiraju iz različitih perioda razvoja vizantijske muzike: „Ninje sili“ i „Vsjakoje dihanije da hvalit Gospoda“. Treću kompoziciju, koja je dio kompozicije „Bogorodice Djevo“, otpjevale su Ožegović i gošća Aleksandra Arsenin.


Foto: Nikola Todorović

Uslijedio je i prvi književni program VII Festivala „Ćirilicom“ u okviru kojeg je promovisana knjiga „Vizantijski vasilevsi: od Konstantina Velikog do Konstantina Dragaša“, autora mr Miraša Tomovića. O knjizi koja predstavlja sabrane životopise vizantijskih careva od ranog IV do sredine XV vijeka govorili su prof. dr Dušan Krcunović i protojerej-stavrofor, prof. dr Boris Brajović. Profesor Krucunović istakao je da je autorski prvijenac magistra Tomovića značajan iz makar dva razloga.

„Prije svega, zbog naše dijahronijske pripadnosti vizantijskom duhovnom komonveltu, a onda i zbog obnavljanja interesovanja za istoriju Vizantijskog carstva i njegov dalekosežni civilizacijski uticaj na pravoslavne slovenske narode, na njihovu književnu kulturu, ćirilično pismo, umjetnost, pojanje, arhitekturu, pravni sistem… Dakle, svi ti vizantijski uticaji traju sve do danas, i važnost ovog djela utoliko je veća što naše zanimanje za istoriju Vizantije nije čisto istoriografskog karaktera i prosto antikvarno. Tim prije što ni savremeni zapadnjački istoriografski narativi i diskursi o Vizantijskom carstvu još uvijek nisu uspjeli da se oslobode od stereotipa i predrasuda nasljeđenih još od Voltera i Monteskjea, a naročito od britanskog istoričara Edvarda Gibona. Izraz „vizantinizam“, koji je skovao upravo Monteskje, služio je kao metonimija za dekadenciju, mračnjaštvo, podaništvo, spletkarenje, lukavstvo, despotizam i vjersku zatucanost. Ključnu ulogu u etabliranju tih predrasuda o Vizantiji odigrao je upravo Gibon, koji je bio vrstan istoričar i izuzetni pisac, ali koji je u svom kapitalnom djelu „Opadanje i propast Rimskog carstva“ poglavlje o Vizantiji pisao sa izrazito negativnim nabojem, sa cinizmom, a i sa prezirom, ubivši, kako je tvrdio jedan savremeni vizantolog, interesovanje istoričara skoro do sredine 19. vijeka za bavljenje Vizantijom. Otud je ovo djelo magistra Tomovića dragocjeno, jer nas se vizantološka tema dvostruko tiče. Ne samo kao tema koja je relevantna za razumijevanje naše kulturne istorije, već i kao tema koja je egzistencijalno relevantna za razumijevanje naše savremene balkanske sudbine između istoka i zapada, u Evropi koja se odrekla vlastitog grčkog jezičkog i judeohrišćanskog nasljeđa“, kazao je profesor Krcunović, ocijenivši da je autor stilom i pripovjedačkim tonom omogućio autentičan doživljaj atmosfere i duha vizantijske kulture.


Foto: Nikola Todorović

„U svom pripovjedačkom tonalitetu, Tomovićeva knjiga o vizantijskim vasilevsima bliska je čuvenom djelu francuskog vizantologa Šarla Dila, čije „Vizantijske slike“ predstavljaju galeriju pripovjednih portreta najpoznatijih vizantijskih carica. Možda bi ovu knjigu trebalo čitati paralelno upravo sa knjigom čuvenog Šarla Dila“, sugerisao je on.

Prema riječima protojereja-stavrofora, prof. dr Borisa Brajovića, knjiga „Vizantijski vasilevsi: od Konstantina Velikog do Konstantina Dragaša“ može da posluži kao dobar rukovodnik za početak otkrivanja svijeta i civilizacije koji su nama bliski i daleki.

„Riječ je o vizantijskom svijetu, o jednom carstvu koje se po mnogo čemu ne može upoređivati ni sa jednom državom i kulturom u istoriji. Ova knjiga predstavlja prosopografiju vizantijskih careva, a sam popis odmah nam ukazuje na vremenski raspon od hiljadu godina, po čemu možemo vidjeti veličinu i značaj tog carstva. Zato se knjiga može koristiti kao dopunska literatura za predmet „Istorija vizantijske filozofije“. Zvanična titula vizantijskog cara tokom ranog perioda bila je „imperator“ ili „august“, ispisana na latinskom. Imperator je označavao vojni status, a zamijenio ga je imperator koji je predstavljao apsolutnu vlast. Za vrijeme Iraklija pojavio se i grčki izraz vasilevs. Tradicionalna titula „august“ je ograničena na dokumente, natpise i novčiće. Ponekad se pojavljuje izraz despot, koji je preuzet u srpskim vladarskim titulama i koji su dodjeljivali vizantijski vasilevsi srpskim plemićima“, kazao je Brajović.


Foto: Nikola Todorović

Profesor je govorio i o instituciji cara u Vizantiji, istakavši da su osnovni elementi monarhijske politike preuzeti iz helenističke političke filozofije.

„Ovaj oblik vladavine zauzeo je stabilne okvire u rimskoj državi, a u Vizantiji je on dodatno hristijanizovan. A hristijanizovao ga je Evsevije iz Cezaraje, jer je državu okarakterisao kao sliku Očevog carstva, a cara kao podražavanje Boga Riječi. Dakle, osnova vizantijske imperijalne ideologije je ideja o božanskom čovjeku, harizmatičnom vladaru koji je Božiji izabranik. Kao izabranik, podražavajući Boga on oličava i sve teološke vrline. Kao bogonadahnut on razumije i izvršava volju Božiju, pravedan je, milostiv, čovjekoljubiv, besprekoran i iznad svega pobožan hrišćanin sposoban da rješava i doktrinarna pitanja. Dakle, car ili vasilevs kao bogonadahnut je izabranik iznad zakona i ustavne barijere, koje naravno u tom periodu ne postoje, ali on je moralno vezan mrežom vrijednosti koja se sastoji i od hrišćanskog milosrđa i ideje klasičnog grčkog svijeta o poštovanju dostojanstva čovjeka. Car podliježe zakonima koje izdaje dok obučava svoje podanike poštovanju zakona i upravo to razlikuje cara od tiranina i istovremeno obezbjeđuje prestiž njegove vlasti“, zaključio je Brajović.

Moderatorka večeri bila je Stanka Rađenović Stanojević iz Narodne biblioteke Budve.

Festival „Ćirilicom“ biće nastavljen večeras od 21 sat predstavljanjem knjige „Izvještaji „ad limina“ kotorskih biskupa Svetoj Stolici (1592-1708)“. Na večeri će govoriti Žarko Leković – naučni saradnik na Istorijskom institutu Crne Gore, istoričarka Katarina Mitrović i kancelar Kotorske biskupije Don Robert Tonsati. Festival je na programu do 13. septembra.